Onderzoek wijst uit dat suïcidale gedachten onze hersenen veranderen – en de schade lijkt permanent (2024)

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfmoord helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

Voorzichtig legt Lin Zhang twee objectglaasjes naast elkaar op tafel in het lab van het Nederlands Herseninstituut. Dat de flinterdunne preparaten tussen het glas ooit aan een menselijk brein hebben toebehoord, zie je nergens nog aan af. Een van de monsters is überhaupt nauwelijks zichtbaar: het stukje brein zo onmetelijk dun afgesneden dat het haast doorzichtig is geworden.

‘Deze is afkomstig van iemand die een natuurlijke dood stierf,’ zegt Zhang. ‘Zelfs met het blote oog kun je het verschil met het andere preparaat duidelijk zien: deze is licht, de andere donker.’

Met vlugge vingers plaatst Zhang de twee objectglaasjes een voor een onder de microscoop. Eerst de lichte, dan de donkere. ‘Kijk je mee?’

In het ronde zichtveld van de lens verschijnen amandelvormige contouren tegen een donkergrijze achtergrond als die van een televisie met ruis. ‘Dit monster is afkomstig van iemand die overleed door legale euthanasie,’ zegt Zhang, alsof ze een spannende film navertelt. ‘Zie je die donkere structuren rond de neuronen? Die noemen we perineuronale netten. Er is hier sprake van extreem sterke verkleuring, wat betekent dat de cellen ten tijde van het overlijden zeer actief zijn geweest.’

Zelfdoding detecteerbaar in het brein

Met andere woorden: Zhang ontdekte dat suïcidaliteit detecteerbaar is in het menselijk brein. Een doorbraak, want daarmee wordt het waarschijnlijker dat er in de toekomst een medicijn kan worden gevonden dat suïcidaliteit verhelpt.

‘Elk jaar sterven wereldwijd meer dan 700.000 mensen aan zelfdoding,’ zegt de promovendus. ‘De meeste mensen geloven nog altijd dat psychiatrische stoornissen en somatische ziekten [lichamelijke aandoeningen, red.] fundamenteel van elkaar verschillen. Worden we gesneden door een mes, dan krijgen we een litteken. De diagnose is dan duidelijk: er is sprake van verwonding. Het is nu voor het eerst dat we hebben kunnen vaststellen dat er bij zelfdoding iets vergelijkbaars gebeurt: dat er meetbare neurobiologische veranderingen in het brein plaatsvinden. Suïcidale gedachten veranderen onze hersenen – en de schade lijkt permanent.’

Suïcidaliteit geen symptoom van depressie

Bovendien verklaart Zhangs ontdekking mogelijk waarom antidepressiva suïcidale gedachten niet altijd verlichten, en soms zelfs verergeren.

‘Bij negentig procent van de mensen die overgaan op zelfdoding is sprake van onderliggend psychisch lijden, in de vorm van bijvoorbeeld een depressie. Bij de andere tien procent is dat niet het geval. Over het algemeen gaat de wetenschap ervan uit dat zelfdoding een symptoom is van depressie. Wij ontdekten dat de twee verschillende neurobiologische veranderingen teweegbrengen, die in aparte hersengebieden plaatsvinden. Ze staan los van elkaar.’

Taboe op zelfdoding

Met beleid plaatst Zhang de twee objectglaasjes terug in een houten sorteerplateau, elk stukje brein voorzichtig tussen haar vingers manoeuvrerend, alsof ze zich terdege bewust is van het leven dat er aan haar onderzoek voorafging. Voordat Zhang zes jaar geleden plaatsnam in de onderzoeksgroep van arts en neurobioloog Dick Swaab, was ze forensisch patholoog in China.

‘Op zelfdoding rust in veel ontwikkelingslanden nog altijd een groot taboe,’ zegt de promovendus ernstig. ‘Sommige families ervaren het als een vernedering, en vernietigen het bewijs. Als patholoog heb ik vaak gedacht: wat als er een biomarker was waarmee we suïcide met zekerheid zouden kunnen vaststellen? En nu is die er.’

Zhang promoveerde eind oktober in de Aula van de Universiteit van Amsterdam, en een deel van haar onderzoek is reeds gepubliceerd. ‘Na mijn presentatie kwam er een mevrouw naar me toe om me te feliciteren,’ vertelt Zhang. ‘Ik herkende haar niet. Ze pakte mijn hand en zei dat haar dochter suïcide had gepleegd. Ze was pas veertien.’

Zhang zucht diep. ‘Het zou naïef zijn om te zeggen dat ik wil dat suïcide nooit meer voorkomt,’ zegt ze. ‘Maar ik hoop wel dat ik met mijn onderzoek het aantal zelfdodingen drastisch kan terugdringen.’