Repozytorium UR :: Przeglądanie Doktoraty (KNH) / Doctoral Theses (CoH) wg Data wydania (2024)

The subject of the thesis is the analysis of the specificity of postmodern literature as illustrated through the Polish translation of novels by Thomas Pynchon. In order to find the most precise research tool for the analysis of such a complicated research subject, the thesis applies interdisciplinary approach combining the achievements of various disciplines such as: translation studies – foreignisation/domestication (Venuti), literary studies – polyphonicity (Bachtin), intertextuality (Kristeva), plasir/jouissance (Barthes), defamiliarisation/ostranenie (Shklovsky), philosophy – dissemination (Derrida), rhizomaticity (Deleuze, Guattari), psychoanalysis (Lacan), linguistics and information theory (Shannon). The practical analysis examines to what extent entanglements of textual signification (called rhizomes, a term introduced by Deleuze and Guattari) have been recreated in the Polish rendition by analysing the extent of the recreation of defamiliarisation. Foreignisation was recognized to be the adequate translation strategy to recreate the extent of defamiliarisation (which is relatively high in postmodern texts). The term entropy, derived from information theory, was applied to determine the extent of the recreation of defamiliarisation in the translation product i.e. the translated works by Thomas Pynchon.

Autor podejmuje jeden ogólny problem w pisarstwie Andrzeja Bobkowskiego, a mianowicie temat wizji współczesności, jaka wyłania się z tekstów polskiego pisarza. W ramach tego ogólnego problemu autor podejmuje bardziej szczegółowe wątki pisarstwa Bobkowskiego. – W pierwszym rozdziale bada temat między innymi przemian polityczno-ekonomicznych Zachodu, temat Ameryki, a zwłaszcza Stanów Zjednoczonych jako nowej potęgi gospodarczej i kulturowej, a co za tym idzie – porusza autor tematykę zimno-wojenną oraz problem komunizmu europejskiego (również w kontekście „sowietyzacji” Ameryki Południowej). Autor podejmuje również problemy ściśle wiążące się z biografią pisarza i jej wpływem na samą jego twórczość – jednym z głównych wątków pierwszego rozdziału pozostaje na wskroś autobiograficzny temat wyjazdu i „porzucenia” przez Bobkowskiego „starej Europy” na rzecz „Nowego Kontynentu”. Rozdział drugi skupia się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z drugą wojną światową i przemianami początków XX wieku, czyli, obrazowo mówiąc, wyłaniania się „nowych czasów” z ich „bagażem” totalitarnych ideologii.Rozprawa w każdej ze swoich części zachowuje charakter interdyscyplinarny – oprócz typowo związanych z literaturoznawstwem dziedzin, korzysta z takich dyscyplin, jak socjologia, historia, filozofia, psychologia, a zwłaszcza psychoanaliza, czy politologia.

Niniejsza praca zawiera dwa rozdziały. Pierwszy rozdział, poświęcony zagadnieniu kategoryzacji, podzielony jest na trzy główne sekcje. Pierwsza z nich zawiera krótki opis klasycznego podejścia do kategoryzacji. Jest ono w następnej sekcji skonfrontowane z podejściem kognitywnym, włączając szereg teorii powstałych w ramach nauk kognitywnych (zwłaszcza psychologii i językoznawstwa). Trzecia główna sekcja tego rozdziału skupia się na zagadnieniu kategoryzacji społecznej, bazując na teoriach psychologicznych i antropologicznych.Drugi rozdział to próba przedstawienia szczegółowej analizy onomazjologicznej językowych manifestacji stereotypów etnicznych w języku angielskim. Jest on podzielony na cztery główne sekcje. Pierwsza zajmuje się zagadnieniem pokarmosemii, omawia rolę jedzenia w życiu ludzi oraz aksjologiczne aspekty jedzenia i nazwpokarmów. Kolejna sekcja ma na celu zdefiniowaniepojęcia etniczności w relacji do pojęć pokrewnych, tj.narodu i rasy, z których każde może stać się wymiareminności. Kolejna sekcja zawiera reinterpretacjęstereotypu etnicznego jako rodzaju wyidealizowanegomodelu kognitywnego, włączając omówienie zjawiskaetnonimów atrybutywnych, jak również przegląd tychostatnich w języku angielskim. Końcowa sekcja tegorozdziału zawiera szczegółową analizę etnonimówpokarmosemicznych w historii języka angielskiego.

Problematyka pracy dotyczy związków poezji polskiej powstałej po 1989 roku z twórczością Adama Mickiewicza. Autor prezentuje aktualny stan badań i dokonuje szerokiej analizy oraz interpretacji utworów, w których pojawiają się liczne, Mickiewiczowskie odwołania. Dotyczy to przede wszystkim przestrzeni intertekstualnych, w których odnaleźć można aluzje, cytaty, kryptocytaty, parafrazy, reminiscencje, stylizacje bądź formy pastiszowe nawiązujące do dzieł Mickiewicza. Zbadanie tego rodzaju obecności pozwala autorowi udzielić odpowiedzi na pytania dotyczące roli, jaką odgrywa u współczesnych poetów tradycja literacka oraz sama twórczość autora Pana Tadeusza.Podążanie za Mickiewiczowskimi śladami wiąże się także z próbą oceny ich jakości oraz siły. Autor dowodzi, że obecne w poezji najnowszej odwołania do twórczości Mickiewicza, choć na ogół tylko aluzyjne i fragmentaryczne, stanowią gruntownie przemyślaną i poprzedzoną świadomą lekturą praktykę twórczą. Uznanie i akceptacja dla Mickiewicza oraz jego dorobku, przejawia się w sięganiu po mocne frazy poetyckie głęboko zakorzenione w Mickiewiczowskim języku, co staje się sygnałem odkrywania uniwersalnego charakteru jego twórczości. Autor dochodzi także do wniosku, że dla wielu poetów „młodego” pokolenia, określenie stosunku do przeszłości, a zwłaszcza do „nieśmiertelnych pieśni” Mickiewicza, stanowi ważną próbą odnalezienia własnej tożsamości poetyckiej.

Każdyprocesargumentacjimożezostaćprzypisanykonkretnemuschematowiargumentacyjnemu,rozumianemujakopewnarelacjapomiędzygłoszonympunktemwidzeniaapodnoszonymargumentem.Pragma-­‐dialektykarozróżniatrzyschematyargumentacyjne,t.j.argumentacjęwoparciuorelację:analogiczną,kauzalnąisymptomatyczną.Cowięcejautorzypragma-­‐dialektycznejteoriiargumentacji,tzn.FransH.vanEemereniRobGrootendorst(zmarływ2000r.),jakrównieżichnastępcy,amianowiciePeterHoutloseriA.FranciscaSnoeckHenkemans,stworzylikatalogangielskichsłówizwrotów,któresątypowedlaposzczególnychschematówisąokreślanejakoindykatoryargumentacji.Ichobecnośćwtekściemożeposłużyćzawskazówkę,iżpodnoszonyjestjakiśargument.Ponadtoistniejątypowepytaniakrytyczne,któremogązostaćzadanewceluokreśleniatypuargumentacji.Niniejszadysertacjamazatemnacelu stworzenielistysłówizwrotów,którewskazująnadanąrelacjęwprocesieargumentowaniawoparciuomówionyjęzykniemiecki,akonkretnienapodstawiewywiadówidyskusji.

Przedmiotem rozważań niniejszej pracy doktorskiej jest analiza kontrastywna niemieckich i polskich idiomów oraz konstrukcji idiomatycznych we współczesnym języku ekonomiczno- gospodarczym. Występowanie tych osobliwości językowych wzbudza obecnie spore zainteresowanie wśród lingwistów. W poniższej pracy zostaje podjęta próba ukazania zróżnicowania jednostek frazeologicznych, jak również ich funkcji w języku specjalistycznym. Wiodącym podejściem do tematu jest analiza strukturalna, pokazująca semantykę wyrażeń idiomatycznych oraz ich strukturę. Znaczącą część pracy stanowi badanie przykładów zaczerpniętych z następujących czasopism: Frankfurter Allgemeine Zeitung, Handelsblatt, Wirtschaftswoche, Gazeta Wyborcza, Dziennik Gazeta Prawna i Rzeczpospolita. Dużo uwagi jest poświęconej rozważaniom autorów, takich jak Fleischer, Burger, Duhme, którzy koncentrują się na analizie struktury i znaczeń określonych kolokacjii wyrażeń idiomatycznych w języku biznesu. Praca ta podejmuje próbę uzyskania odpowiedzi zasadnicze pytania postawionej w tej tezie. Po pierwsze, jakie typy związków frazeologicznych występują najczęściej w języku ekonomiczno-gospodarczym. Po drugie, jakie relacje interlingwalne można wymienić w obszarze niemieckiego i polskiego języka biznesowego. Po trzecie, jak dalece dostępne słowniki niemiecko-polskie odzwierciedlają stan języka ekonomiczno-gospodarczego.

Celem niniejszej pracy doktorskiej jest ukazanie jak literatura polska XX wieku kształtowała mity Lwowa. Szczególną uwagę zwrócono na przełomowe wydarzenia w historii miasta: jego obronę w latach 1918-1920, w której zasłynęli sami lwowianie, i utratę miasta przez Polskę decyzją konferencji w Jałcie, co stanowi do dziś tragedię dla jego polskich mieszkańców. Pracę podzielono na cztery rozdziały. Dwa pierwsze to baza teoretyczna dla dalszych rozważań. W pierwszym przedstawiono Teorie mitu, drugi poświęcono Przestrzeni, miejscu i miastu. Rozdział trzeci Legenda obrony Lwowa w literaturze międzywojennej zajmuje się obroną miasta przed ukraińskim zamachem stanu i armią bolszewicką. Z tego okresu pochodzi bogata literatura, często tworzona jeszcze w momencie walk. W rozdziale zajęto się też powstaniem i rozwojem legendy obrony Lwowa wyrażonym w literaturze. W rozdziale czwartym Mit Lwowa w literaturze po Jałcie przedstawiono prace pisarzy piszących o Lwowie już po jego utracie: Mariana Hemara, Józefa Wittlina, Zbigniewa Herberta (którzy mieszkali w międzywojennym Lwowie) i Adama Zagajewskiego (który znał go tylko z opowiadań rodzinnych). Prace tych autorów charakteryzuje nostalgia za utraconym miastem, jego idealizacja i poczucie krzywdy. Temat rozprawy jest nadzwyczaj bogaty. Wiele zagadnień czeka jeszcze na omówienie i trzeba będzie do nich powrócić.

Najważniejszym celem pracy jest ukazanie roli, jaką pełni step w naszej literaturze. Zwracam też uwagę na zainteresowanie kresowością i tematyką. W rozdziale pierwszym pt. Stanice, fortyfikacje i oazy stepowe przedstawiam wizję stepu w okresie staropolskim i epoce oświecenia. Drugi rozdział mojej pracy - Kanon ikonosfery stepowej poświęcam wizji stepu, jaką stworzyli romantycy. Za sprawą przedstawicieli szkoły ukraińskiej rozpoczyna się poetycka waloryzacja stepu. W trzecim rozdziale - Pod znakiem Sienkiewicza przybliżam wielką realizację stepowego tematu w literaturze XIX wieku. W tym celu sięgam po twórczość Henryka Sienkiewicz oraz Franciszka Rawity-Gawrońskiego. Rozdział czwarty - W kontekście dwudziestowiecznych waloryzacji figury stepu ukazuje rolę stepu w XX wieku. W wieku XX nie było zbyt wiele momentów na zachwycanie się pięknem stepu. Twórczość poetów i pisarzy przedstawiona w tym rozdziale pokazuje, że ziemia-matka potrafi zgotować jejmieszkańcom prawdziwe piekło. Twórcy XX-wieczni przeważnie ukazują step jako miejsce wrogie człowiekowi. Wydarzenia, które się tam rozgrywają podobne są do wydarzeń hajdamaczyzny. Są terenem zagłady i unicestwienia. Doświadczenia autorów uwiecznione zostały na kartach ich utworów.

Praca jest propozycją konfrontatywnego przeglądu i analizy związków frazeologicznych związanych z pojęciami ZŁOŚCI, STRACHU i SMUTKU w języku polskim i angielskim, zgodnie z tradycjami kognitywnego podejścia do frazeologii uczuć, a w szczególności z uwzględnieniem kognitywnej teorii metafory i metonimii. Głównym celem rozprawy jest sformułowanie ogólnych schematów pojęciowych na podstawie analizy zgromadzonego materiału frazeologicznego, a tym samym zobrazowanie struktury pojęć w języku polskim i angielskim, jak również próba ustalenia stopnia podobieństwa i odrębności w konceptualizacji emocji negatywnych w obu językach. W rozdziałach teoretycznych Autorka zawiera przegląd zagadnień dotyczących frazeologii, współzależności języka, kultury i emocji oraz językoznawstwa kognitywnego, przyjętego jako metodologiczna rama analizy przeprowadzonej w pracy. Część praktyczna zawiera analizę związków frazeologicznych związanych z wybranymi emocjami, która obejmuje m.in. wyodrębnienie metafor i metonimii pojęciowych oraz przykładów ich realizacji w związkach frazeologicznych, przedstawienie podobieństw i różnic w polsko- i angielskojęzycznym wyrażaniu emocji czy omówienie znaczenia i etymologii zaprezentowanych wyrażeń. Analizowany materiał językowy zaczerpnięty został ze słowników, korpusów językowych, literatury przedmiotu oraz sugestii rodzimych użytkowników obu języków.

Problematyka pracy dotyczy obecności i znaczenia kategorii wzniosłości oraz jej różnorodnych płaszczyzn w twórczości Stefana Chwina. Autorka ukazuje wymiary dzieł gdańskiego pisarza, w których doświadczenie wzniosłości odgrywa istotną rolę sensotwórczą. Analiza i interpretacja powieści, esejów oraz fragmentów dzienników Chwina zmierza nie tylko do utworzenia katalogu motywów, zjawisk czy przedmiotów, za pomocą których autor Hanemanna wywołuje efekt wzniosłości, ale pozwala na ukazanie znaczenia doświadczenia wzniosłości dla całego jego pisarstwa. Autorka rozpoczyna pracę od opisu samego pojęcia wzniosłości, przedstawia jej najważniejsze definicje i sposoby rozumienia na przestrzeni wieków. W kolejnych rozdziałach badaczka rozpatruje fragmenty powieści, w których gdański pisarz sięgnął po nawiązania do malarstwa Caspara Davida Friedricha, analizuje powieściowe obrazy Gdańska, które przedstawiają Miasto jako miejsce uwznioślone oraz zajmuje się badaniem motywów, w których wzniosłość ma odcień apokaliptyczny (m.in. ekfrazy Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga i Michała Anioła). Autorka przekonuje, że powracające w utworach Chwina figury wzniosłości stanowią świadectwo specyficznego, estetycznego i metafizycznego przeżywania świata. Ten szczególny rodzaj modelowania rzeczywistości jawi się jako wymowny znak rozpoznawczy powieści Chwina, który udowadnia jednak, że spojrzenie na świat przez pryzmat wzniosłości jest bliskie każdemu człowiekowi, ponieważ zmusza do rozważenia problemów uniwersalnych.

W swojej pracy doktorskiej charakteryzuję całość dorobku literackiego Maryli Wolskiej oraz interpretuję najważniejsze wątki jej poezji, prozy i dramatu. Dorobek literacki Wolskiej nie jest obszerny. Za życia opublikowała pięć tomów wierszy: Symfonia jesienna (Lwów 1901), Thème varié (Lwów 1901), Święto słońca (Lwów 1903), Z ogni kupalnych (Skole – Storożka 1904) i Dzbanek malin (Medyka 1929), dramat Swanta. Baśń o prawdzie (Lwów 1906) oraz zbiór opowiadań Dziewczęta (Lwów 1910). Pośmiertnie ukazał się zbiór jej wspomnień Quodlibet, połączony w dwugłos ze wspomnieniami córki Beaty Obertyńskiej, wydany pod tytułem Wspomnienia (Warszawa 1974). Zakresy tematyczne mojej pracy obejmują kolejno rozdziały: pierwszy - dotyczący zagadnień literackiej legendy Wolskiej, drugi - kontekstów antropologicznych jej twórczości, zwłaszcza jej motywów słowiańskich, trzeci - obecności refleksji feministycznej i kreacji literackiego „ja” jej utworów oraz czwarty związany z problematyką postpamięci. Zastosowane w pracy narzędzia: historycznoliterackie, mitograficzne, antropologiczne, elementy psychonanalizy i krytyki feministycznej, pozwoliły mi odkrywać kolejne złoża znaczeń ukrytych w utworach niełatwych i obwarowanych ścisłymi, rygorystycznie przestrzeganymi przez poetkę konwencjami formalnymi właściwymi jej epoce. Skupiłam się na całościowym oglądzie dorobku „pani na Zaświeciu”, aby wzbogacić jej portret o nowe odczytania i skonfrontować jej twórczość z nowymi metodami badań literaturoznawczych, takimi jak wykorzystane w niniejszej pracy: psychoanaliza, krytyka feministyczna oraz antropologia kultury i literatury.

Przedmiotem rozprawy jest analiza zdań metaforycznych o strukturze podmiotowo-predykatowej: ‘X jest Y’, w której jako materiał badawczy posłużyły wypowiedzi metaforyczne z tekstów najnowszej poezji polskiej. Celem badań jest wydobycie walorów poznawczych metafor, a podstawową tezą jest ta, iż dynamiczny charakter poznania językowego w sposób najbardziej jaskrawy da się zauważyć w procesie kreatywności językowej. Praca skupia się na analizie uprzednio zdefiniowanego i wyodrębnionego zdania metaforycznego, które może być opisane jako podstawa myśli metaforycznej, stanowiącej w aspekcie poznawczym rozpoznanie elementu rzeczywistości poprzez jego redefinicję. Ta redefinicja pozostaje jednocześnie w niezgodzie z konceptualnym opisem tego elementu w ramach dostępnych metafor pojęciowych. Pierwsza część pracy stanowi krytyczny przegląd historycznych stanowisk filozoficznych na temat metafory. Rozdział drugi przybliża strukturę ‘X jest Y’ oraz omawia filozoficzne aspekty czasownika ‘być’ wraz z możliwością ujęcia tych aspektów w analizie zdań metaforycznych. Ponadto wprowadzone zostają podstawowe pojęcia służące do analizy porównawczej badanych metafor. W rozdziale trzecim, po omówieniu zasad selekcji materiału badawczego, oraz sposobu analizy wybranych metafor, następuje szczegółowe przedstawienie walorów poznawczych zdań metaforycznych podzielonych tematycznie. Zakończenie pracy podsumowuje wyniki badań oraz uzasadnia ich ważność.

Celem pracy jest zrekonstruowanie językowego obrazu pojęć kluczowych dla polskojęzycznych tekstów metalowych z lat osiemdziesiątych XX wieku. Za materiał badawczy posłużyło ok. 300 tekstów z różnych odmian metalu. Na podstawie badań frekwencyjnych za pojęcia kluczowe uznano: ŚMIERĆ, SZATAN, NOC, ZŁO i STRACH. Zrekonstruowaniu obrazu tytułowych pojęć posłużyła metodologia kognitywna zastosowana w Słowniku stereotypów i symboli ludowych, redagowanym przez Jerzego Bartmińskiego.W tekstach metalowych o ŚMIERCI wspomina się bardzo często, możemy mówić o fascynacji nią. Nie brak jednak cytatów, które świadczą o wartościowaniu ujemnym. Istotne miejsce zajmuje w metalu leksem SZATAN. W języku ogólnym ma w zasadzie wyłącznie negatywne konotacje. Z kolei w przeanalizowanym zbiorze wiele egzemplifikacji potwierdza jego pozytywne waloryzowanie. Natomiast NOCY, kolejnemu pojęciu, w kulturze i języku przypisuje się niekiedy cechy negatywne związane z jej ciemnością oraz tajemniczością. Cechy te jednak są konstytutywne dla zgromadzonych tekstów i stanowią o specyfice obrazu tej pory. ZŁO w języku ogólnym zazwyczaj wartościowane jest negatywnie, zaś w tekstach metalowych bywa niekiedy kategorią pociągającą i fascynującą. Również STRACH w polszczyźnie ogólnej przeważnie należy do sfery uczuć negatywnych. Z kolei w analizowanych tekstach STRACH podporządkowany jest estetyce dominującej. Rekonstrukcja pojęć kluczowych dla metalu dowodzi więc, że autorzy tekstów bardzo często wartościują wyodrębnione pojęcia w sposób odwrotny do tego utrwalonego w języku oraz w kulturze. Poddane analizie pojęcia mają jednak wiele wspólnego z obrazem kulturowym, który wiąże się z wyobrażeniami ludowymi i potocznymi.

Przedmiotem zainteresowania dysertacji jest poetycka i prozatorska twórczość Aleksandra Jurewicza, Pawła Huelle, Adama Zagajewskiego i Stefana Chwina, poetów pokolenia „urodzonych po Jałcie”. W szerszym kontekście tematem są tutaj związki tekstów literackich z przestrzenią. Interesują mnie „topografie”, a zatem różne sposoby zapisywania miejsc w kulturze. Zasygnalizowana problematyka badana jest poprzez refleksję na temat sposobów istnienia konkretnego miejsca – Lidy, Wilna, Lwowa czy Gdańska, w utworach prozatorskich oraz poetyckich „Pojałtańczyków”. Owe miasta to miejsca, z których pisarze się wywodzą lub są z nimi wyobrażeniowo związani.Wychodząc od geograficznego szczegółu, jakim są poszczególne miasta, zmierzam do próby zarysowania relacji pomiędzy pisarzem i miejscem.Praca ta ma przy tym charakter analityczno – interpretacyjny. Koncentruję się w niej na odzwierciedleniu w twórczości pisarzy związków międzykulturowych zachodzących w ich ukochanym mieście, problematyce tożsamościowej i swoistych znakach kultury, poprzez które „przemawia” historia miast.W literackiej wizji „ojczyzn prywatnych” poszukuję jednocześnie odpowiedzi na bardziej ogólne pytania, związane z doświadczaniem przestrzeni i ze sposobem przedstawiania tego doświadczenia w literaturze, a także z relacjami pomiędzy człowiekiem i miejscem oraz ze szczególnym przypadkiem tej relacji, jaką stanowi związek pisarza i miejsca. Praca ta jest próbą odczytania i nakreślenia portretu miasta wyłaniającego się z utworów, ukazania roli i funkcji, jakie pełni to miasto w biografii każdego twórcy.W kolejnych rozdziałach przedstawione są poszczególne elementy – miejsca, przedmioty i mieszkańcy – składające się w literacki portret miasta uobecnionego w prozie i poezji autorów, którzy musieli rozstać się z ukochaną małą ojczyzną. Poszukuję jednocześnie odpowiedzi na bardziej ogólne pytania, związane z doświadczaniem przestrzeni i ze sposobami przedstawiania tego doświadczenia w literaturze, a także z relacjami pomiędzy człowiekiem i miejscem oraz ze szczególnym przypadkiem tej relacji, jaką stanowi związek pisarza i miejsca.Interesują mnie zagadnienia związane z tworzeniem opowieści o miejscach, ze swoistą „mityzacją przestrzeni” oraz udziałem pojęć takich jak nostalgia, tęsknota za utraconym miejscem, a także potrzeba oswojenia i tworzenia swojego „nowego” miejsca w przestrzeni. Przedstawione stanowisko jest wynikiem obserwacji tematu kresowo – pogranicznego w literaturze polskiej, która od kilku wieków wyrastała w sąsiedztwie innych kultur, wykorzystując z nich wiele składników, do tego stopnia, iż jej obraz bez „pożyczonych” komponentów byłby niepełny i nieprawdziwy.Rozprawę niniejszą kończy podsumowanie wcześniejszych analiz i rozważań, prowadzące w stronę stwierdzenia, że „dzieciństwo po Jałcie” w twórczości czterech wymienionych pisarzy odgrywa rolę szczególną. Jest inspiracją dla każdego z nich, pisanie o nim jest sposobem na przywracanie pamięci o dawnej przeszłości miasta oraz (roz)poznanie i oswojenie nowego obcego miejsca. Sposób przedstawiania i opisania „dzieciństwa po Jałcie” zmierza w stronę autorskiej kreacji oraz mityzacji przestrzeni „małej ojczyzny”, tworzenia „nowego mitu”, który, jako miejsce utracone na zawsze staje się także przestrzenią symboliczną, w którą wpisane zostają wydarzenia, stanowiące „ilustrację” dla rozważań na temat dylematów (duchowych, światopoglądowych, teologicznych itp.) współczesnego człowieka, składających się na tzw. autobiografię duchową autorów.

Główną tezą pracy jest, iż aby skutecznie porozumiewać się z przedstawicielami innych kultur nie wystarczą wyłącznie umiejętności na płaszczyźnie lingwistycznej, kluczowa okazuje się kompetencja interkulturowa, obejmująca m.in. uwrażliwienie na obcość kulturową, która odzwierciedla się w różnorodności standardów kulturowych jako systemu norm i wartości oraz uświadomienie wpływu kultury własnej na sposób postrzegania innych. W związku z tym w kształceniu językowym konieczne jest równoległe rozwijanie kompetencji językowych oraz kulturowych, jak również wspieranie procesu rozumienia obcości kulturowej.Część teoretyczna pracy poświęcona jest terminologii związanej z tematem dysertacji oraz zakresem prowadzonych badań. W pierwszym rzędzie przedmiotem rozważań stają się pojęcia kompetencji oraz kultury, a także związki między tymi terminami. Podjęto również próbę ukazania wielowymiarowości nauczania interkulturowego oraz zaprezentowania, w jaki sposób może być u uczniów/studentów wspierany proces rozumienia obcości kulturowej.Część empiryczna pracy obejmuje analizę serii podręczników Aspekte oraz em neu w oparciu o samodzielnie opracowany (zgodnie z aktualnymi wytycznymi metodologicznymi) katalog pytań badawczych, zaś badania poprzeczne (statyczne) podręczników, wedle zaleceń W. WILCZYŃSKIEJ i A. MICHOŃSKIEJ-STADNIK (2010), mają charakter opisowo-analityczny.

Ludologia, interdyscyplinarna dziedzina poświęcona zabawom i grom, zajmuje się między innymi klasycznym RPG (klasyczną grą fabularną, ang. role-playing game), definiowanym jako gatunek gier opartych na wyobraźni i odgrywaniu roli postaci osadzonych w fikcyjnym świecie. Owo uniwersum zaprezentowane jest w specjalnych podręcznikach, które opisują zarówno świat gry, jak i jej reguły. Klasyczne RPG przeznaczone jest dla grupy graczy i Mistrza Gry, który jest narratorem opowieści rozgrywającej się w tymże uniwersum. Każdy gracz tworzy własnego bohatera, odgrywa jej lub jego rolę i decyduje o jej lub jego zachowaniu, opisując je ustnie. Uczestnicy zwykle używają kości do gry, by ustalić efekt swoich działań. Mistrz Gry odpowiada dodatkowo za odgrywanie innych postaci oraz pełni funkcję sędziego i eksperta w kwestii zasad gry.Głównym celem niniejszej dysertacji jest opisanie uczestników klasycznych gier fabularnych jako wspólnoty komunikatywnej i wykazanie, że wytworzyli i stosują socjolekt (definiowany jako odmiana języka uwarunkowana społecznie). Skupiono się na nieoficjalnej leksyce i oficjalnych terminach zamieszczonych w podręcznikach do gier oraz w tekstach branżowych. Ponadto poddano analizie język komunikacji pomiędzy uczestnikami gry, w tym rozmowy odbywające się w czasie rozgrywki (tzw. sesji) oraz na forach internetowych. Posłużono się ujęciem Stanisława Grabiasa, zatem zaprezentowano strukturę socjolektu, źródła doboru leksyki (m.in. skrótowce, terminy oraz ich obcojęzyczne i kolokwialne warianty), z uwzględnieniem kategorii semantycznych związanych z klasycznymi grami fabularnymi, a także utrwalony w socjolekcie językowy obraz świata.Rezultaty badań przyniosły twierdzące odpowiedzi na pytania badawcze postawione w niniejszej pracy. Wariant języka stosowany przez uczestników klasycznych RPG jest socjolektem bazującym na potocznej odmianie języka ogólnonarodowego, która przemieszana jest z oficjalną terminologią oraz nieoficjalną leksyką i frazeologią z zakresu klasycznych gier fabularnych. Struktura badanego socjolektu wynika z kontekstu. Rozpatrywany wariant należy do profesjolektów

Celem pracy jest analiza języka filmów animowanych, emitowanych na kanale Teletoon+. Kanał ten cieszy się wielką popularnością, zarówno wśród najmłodszych telewidzów, jak i wśród uczniów szkoły podstawowej. Jak wiadomo, jest to ta grupa odbiorców, u których kompetencja językowa dopiero się kształtuje. Należy więc oczekiwad, iż język bajek dla dzieci będzie szczególnie staranny i stanie się wzorem do naśladowania. Nawet pobieżna analiza języka większości filmów animowanych pozwala stwierdzid, że autorzy dialogów, nie tylko polskich, na pierwszym miejscu stawiają zabawę, której często nie potrafią pogodzid z edukacją. Język bohaterów analizowanych bajek jest pełen inwektyw, określeń pejoratywnych i służy deprecjonowaniu odbiorcy. Celowość użycia takiego słownictwa jest szczególnie istotna. Stanowi bowiem główny element humorystyczny w prezentowanych serialach animowanych. Spostrzeżenia te stały się inspiracją do przeprowadzenia dokładniejszej analizy języka kreskówek, przeznaczonych dla najmłodszych telewidzów.W analizowanych serialach animowanych najliczniejszą grupę nazw stanowią określenia, które wskazują na cechy fizyczne, psychiczne, umysłowe i charakterologiczne człowieka. Leksemy i związki nazywające wymienione cechy są nacechowane negatywnie. Oceniany jest zarówno wzrost, waga, uroda, brzydota, sprawność fizyczna, jak również wiek i płeć. Wyrazy nazywające człowieka ze względu na cechy psychiczne i umysłowe informują głównie o sprawności psychicznej. W filmach poddanych badaniom pozytywnie wartościuje się inteligencję, zaś piętnuje nieudolność, bezmyślność i niezrównoważenie psychiczne. Z kolei nazwy określające człowieka ze względu na cechy charakterologiczne, usposobienie informują przede wszystkim o sposobie bycia i cechach charakteru człowieka. W analizowanych kreskówkach pozytywnie ocenia się wytrzymałość, spryt, swobodę bycia, poczucie humoru czy powodzenie w życiu. Z kolei negatywnie wartościuje się m.in. niezaradność, zarozumialstwo, chytrość, niechlujstwo, promowanie siebie.Przeprowadzona analiza słownictwa filmów animowanych wskazuje, że niezbędne jest wprowadzenie edukacji medialnej dzieci i młodzieży. Pozwoli ona właściwie odbierać zachowania bohaterów, pomoże w dokonywaniu słusznych ocen.

Przedmiot badań w prezentowanej pracy stanowią gry językowe funkcjonujące w zapowiedziach serwisu informacyjnego Fakty TVN. Bezpośrednim impulsem do napisania niniejszej rozprawy stało się spostrzeżenie, że w zapowiedziach programu Fakty na właściwą im funkcję informacyjną (taki profil ma analizowany program) nakłada się znaczenie naddane. W konsekwencji widz zostaje przez dziennikarza zaproszony do interakcji mającej na celu odczytanie treści implikowanych, wzbogacających przedstawieniową funkcję stosowanych w komunikatach jednostek lub całych konstrukcji językowych. Należy zastrzec, że podjęcie gry z nadawcą nie jest warunkiem koniecznym. Zgodnie z założeniami tego rodzaju serwisów, kierowanych do jak najszerszego kręgu odbiorców, możliwy jest odbiór informacji na pierwszej płaszczyźnie, bez aktualizowania treści konotacyjnych, skojarzeniowych czy symbolicznych. Informacje przekazywane dodatkowo, nie wprost, w sposób nieco przewrotny (należy pamiętać o wskaźnikach oglądalności jako wymiernym efekcie współczesnej medialnej komercji) w pewnym stopniu odbierają serwisowi egalitarny charakter. Odczytanie treści naddanych warunkowane jest bowiem odpowiednią wiedzą językową i pozajęzykową widza jako odbiorcy komunikatów. Istnieją poza tym serwisy informacyjne, w których żart/dowcip językowy lub sytuacyjny prezentowany jest jako wyraźnie wyodrębniony i zapowiedziany stały punkt programu.Na podstawę materiałową rozprawy składa się obszerny zbiór zapowiedzi z lat 2008-2014, z którego do ekscerpcji wybrano ponad 500 przykładów. Podstawowym zadaniem było zgromadzenie i opisanie różnorodnych gier językowych występujących w zapowiedziach. W doborze źródeł kierowano się zasadą reprezentatywności zapowiedzi pod względem stopnia nasycenia tekstu różnorakimi grami językowymi. Zapis przytaczanych zapowiedzi oddaje ich oryginalną ortografię, interpunkcję i rzeczywiste rozczłonkowanie.Praca sytuuje się na pograniczu językoznawstwa i medioznawstwa, bowiem zakres badań obejmuje obie te dyscypliny. Z jednej strony analizie poddano sam język, zbadano związki na płaszczyźnie dosłownej i semantycznej. Z drugiej przedmiotem badań jest język w mediach, a dokładnie gry językowe w zajawkach programu informacyjnego, których celem jest perswazyjne oddziaływanie na odbiorcę.W pracy można wyodrębnić dwie ogólne części, teoretyczną i analityczną. Rozdział pierwszy zawiera prezentację założeń teoretycznych i metodologicznych rozprawy. Składa się z dziesięciu podrozdziałów. W pierwszym z nich zdefiniowano język mediów oraz dokonano opisu jego cech i funkcji. Omówiono m.in. zjawiska manipulacji językowej i mediatyzacji. Podrozdział drugi stanowi analizę leksykalnych wyznaczników języka mediów. Dokonano w nim przeglądu najważniejszych tendencji pojawiających się we współczesnej polszczyźnie: globalizacji, potoczności, zapożyczeń, wulgaryzmów, agresji. Trzeci podrozdział poświęcony został pragmatycznemu aspektowi języka mediów. Ideologiczny charakter mediów masowych Polski Ludowej zestawiono z demokratycznym modelem środków masowego przekazu po roku 1989. W podrozdziale czwartym przedstawiono rodzaje gatunków dziennikarskich i ich przemiany. Przypomniano definicje gatunków dziennikarskich według Juliana Maślanki i Walerego Pisarka oraz scharakteryzowano dziennikarskie gatunki prasowe, opierając się przede wszystkim na typologii Marii Wojtak. W kolejnym podrozdziale dokonano charakterystyki telewizji jako medium oraz przybliżono typowe dla niej gatunki, odwołując się w tym przypadku do klasyfikacji Wiesława Godzica. Podrozdział szósty dotyczy zajawki jako istotnego elementu strategii nadawczo-odbiorczej. Zdefiniowano w nim samo pojęcie analizowanego gatunku, określono miejsce w strukturze informacji oraz opisano najważniejsze funkcje. W kolejnych dwóch podrozdziałach, siódmym i ósmym, omówiono najważniejsze definicje i typologie gier językowych oraz ich mechanizmy. Przeglądu najważniejszych stanowisk badawczych na temat gier językowych dokonano na podstawie rozważań przeprowadzonych przez Grażynę Filip [2003]. Dziewiąty podrozdział dotyczy wybranych definicji i klasyfikacji związków frazeologicznych. Przypomniano w nim najważniejsze podziały związków frazeologicznych, m.in. autorstwa Stanisława Skorupki, Renardy Lebdy, Andrzeja Marii Lewickiego oraz Piotra Müldner-Nieckowskiego. Znaczna, bo stanowiąca cały podrozdział, część teoretyczna poświęcona związkom frazeologicznym, motywowana jest bogactwem jednostek frazeologicznych – w postaci kanonicznej lub zmodyfikowanej – występujących w zgromadzonym materiale egzemplifikacyjnym. Ostatnim podrozdziałem części teoretycznej jest charakterystyka podstawy materiałowej rozprawy. Ten podrozdział zamyka część teoretyczną, a jednocześnie otwiera część analityczną pracy.Na część drugą rozprawy składają się trzy rozdziały analityczne, obejmujące: gry strukturalne, przegląd leksykalno-semantyczny pól słownictwa tworzącego zapowiedzi, gry semantyką i dysonanse stylistyczne.Rozdział drugi otwiera analiza zapowiedzi przywołujących związki frazeologiczne w postaci kanonicznej. Kontynuacją jest kolejny podrozdział, poświęcony innowacjom frazeologicznym. W pracy w zakres frazeologii nie włączono przysłów. Innowacje frazeologiczne są rozpatrywane w pracy nie jako wykolejenia językowe, lecz celowe zabiegi językowe ukierunkowane na różnorodne cele. Podstawą porównania do innowacji stały się słowniki ogólne i frazeologiczne. Podrozdział trzeci, dotyczący gier strukturalnych, odnosi się do szeroko rozumianych gier intertekstualnych. Przedstawiono w nim analizę zajawek, w których znaleziono różnego typu zamierzone nawiązania do utworów literackich, filmów, piosenek, czy innych programów telewizyjnych. Uwzględnione tu zostały także konstrukcje, które wywołują asocjacje ze znanymi cytatami, parafrazami oraz przysłowiami i porzekadłami. W grupie tych zapowiedzi znalazły się również realizacje oparte na ewokacjach do różnych wydarzeń ze współczesnego życia politycznego i społeczno-gospodarczego. Czwarty podrozdział zawiera analizę gier formą foniczną, graficzną i leksykalną. Opracowano w nim rozmaite zabiegi w obrębie struktury i warstwy brzmieniowej, m.in. wykorzystanie rymów, poliptotonu, znaków interpunkcyjnych, wielkich liter. Z kolei w podrozdziale piątym zostały poddane analizie te zapowiedzi, w których występują neologizmy oraz obcojęzyczne komponenty.Rozdział trzeci rozprawy poświęcony jest leksykalno-semantycznym polom zapowiedzi. Analizę wyekscerpowanych przykładów przedstawiono w czterech podrozdziałach, budując następujące pola semantyczne: rywalizacja, natura, człowiek, szkoła.Czwarty rozdział pracy konstytuują dwa podrozdziały. Pierwszy obejmuje gry semantyką – antonimy i oksymorony oraz relacje polisemiczne. Drugi podrozdział – dysonanse stylistyczne – zawiera analizę tych zapowiedzi, w których wykorzystano jednostki przynależne do stylu potocznego.W zakończeniu zostało zawarte podsumowanie przeprowadzonych analiz, a także nasuwające się na tej podstawie wnioski końcowe, w których podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jakiego typu gry językowe są najczęściej stosowane przez dziennikarzy Faktów TVN.

Opracowanie to jest przykładem wieloaspektowej analizy danych o obrządku pogrzebowym społeczności KPL w grupach wschodniej i południowo-wschodniej. Podstawowymi obiektami badań są nekropole z bezkomorowymi mogiłami i grobami płaskimi. Ich charakter morfologiczny i różny kontekst występowania prowadzi do formułowania wielu pytań. Dlaczego nie były one jednolite? Jaka jest ich chronologia? Dlaczego zakładano je w określonych relacjach względem środowiska naturalnego i kulturowego? Jakie były ich funkcje i znaczenia społeczne?Wyróżniono kilka typów (i podtypów) mogił. Wśród „klasycznych” wielkokamiennych założeń typu A największe z nich odkryto na Kujawach. Najmniejsze na Pomorzu Środkowym. W przypadku innych typów trudno wskazać takie zależności z uwagi na niedostateczny stan ich zachowania. Dotyczy to zwłaszcza „drewnianych” struktur typu B, których najwięcej odkryto w Małopolsce.Interesujących faktów dostarcza analiza chronologiczna. Wykorzystano do niej dane z zakresu chronologii 14C i relatywnej. Wydaje się, że nekropole z bezkomorowymi mogiłami pojawiły się w grupie wschodniej nie wcześniej niż 4000 BC. Trudno jest określić czas ich „aktywnego” funkcjonowania, choć nie budowano ich już u schyłku IV tys. BC.Cmentarzyska takie lokowano głównie na terenach eksponowanych: np. na morenach (Kujawy) i górnych partiach stoków lessowych (Małopolska). Być może wynikało to z ich funkcji. Mogły być one markerami centrów, granic i szlaków komunikacyjnych. Wydaje się, że mogły one podkreślać prawo do danego terytorium różnych – ale wciąż egalitarnych – grup społecznych.

Analiza twórczości Nikołaja Kolady ukazuje wyjątkowy charakter współczesnej dramaturgii rosyjskiej, a także różne formy obecności autora w utworach dramatycznych przełomu XX-XXI wieku.W sztukach uralskiego dramaturga obecność autora przejawia się na wszystkich poziomach poetyki tekstu i przyjmuje różne formy wyrazu.Obecność autora w sztukach N. Kolady przejawia się na poziomie gatunkowym, w genologicznych określeniach utworów, w użyciu wyjątkowej formy cyklizacji, w szczególnym sposobie przedstawienia postaci, pozbawieniu jej możliwości działania, charakterystycznego dla dramatis persona.W twórczości uralskiego dramaturga szeroko wykorzystywana jest intertekstualność, która niezależnie od formy, używana jest jako swoisty kod, wspólny dla dramaturga i odbiorcy jego sztuk, przy pomocy którego Kolada tworzy swój obraz świata, przekazuje swój komunikat.Wyraźnie zaznaczona obecność autora w tekście didaskaliów wpływa na znaczące zmiany w formie, funkcji i sposobie odbioru tekstu pobocznego, niejednokrotnie zmieniając go w samodzielny, literacko pełnoprawny tekst.Twórczość N. Kolady jest odzwierciedleniem głównych tendencji, zachodzących we współczesnej dramaturgii rosyjskiej. Aktywna pozycja autora w sztukach Kolady doprowadziła do tego, że jego dramaturgia stała się fenomenem zarówno rosyjskiego, jak i światowego procesu literackiego.